ការមាក់ងាយអ្នកជំងឺទឹកនោមផ្អែម៖ តើការផ្លាស់ប្តូររបៀបនិយាយអាចជួយបានយ៉ាងដូចម្តេច

#EndDiabetesStigma៖ ការប្រើភាសារួមបញ្ចូលគ្នា សម្រាប់អ្នករស់នៅជាមួយនឹងជំងឺទឹកនោមផ្អែម

កែសម្រួលដោយ: 17.03.2025

Johanah Co

HelloType1 Digital Learning and Development Manager, A4D

1. ផលវិបាក និងការវាយតម្លៃ

អ្នកដែលរស់នៅជាមួយជំងឺទឹកនោមផ្អែម (PwD) អាចនឹងជួបការលំបាកក្នុងជីវិតប្រចាំថ្ងៃរបស់ខ្លួន ហើយវាអាចពិបាកសម្រាប់អ្នកដែលមិនមានលក្ខខណ្ឌក្នុងការយល់ដឹងថា តើជំងឺនេះមានភាពស្មុគស្មាញ និងពិបាកប៉ុណ្ណាក្នុងការគ្រប់គ្រង។ ជាពិសេស ដោយសារមានព័ត៌មានមិនពិតជាច្រើន ក៏ដូចជាការមាក់ងាយដែលអ្នកជំងឺទឹកនោមផ្អែម ត្រូវប្រឈមមុខជាមួយ។ ផ្នែកសំខាន់មួយក្នុងការជួយដល់អ្នករស់នៅជាមួយជំងឺទឹកនោម គឺការប្រើភាសារួមបញ្ចូលគ្នា មិនធ្វើការវាយតម្លៃ និងភាសាផ្តល់ការលើកទឹកចិត្ត ដែលជួយបង្កើតការយល់ដឹង ការយល់ចិត្ត និងបរិយាកាសដែលគ្មានការមាក់ងាយ។ នៅពេលដែលយើងប្រើពាក្យ ដូចជា «ស្របតាម» ឬ «មិនប្រកាន់ខ្ជាប់» ពាក្យទាំងនេះ មិនបានជួយអ្វីឡើយ ប៉ុន្តែ ពាក្យទាំងនោះ ធ្វើឲ្យអ្នករស់នៅជាមួយនឹងជំងឺទឹកនោមផ្អែម មានអារម្មណ៍ថា ខុសឆ្កង។

វិធីដ៏ល្អប្រសើរ ក្នុងការជួយលើកទឹកចិត្តដល់អ្នកជំងឺទឹកនោមផ្អែម គឺការយល់ពី មូលហេតុ ដែលពួកគេធ្វើអ្វីដែលពួកគេធ្វើ។ ក្នុងនាមជាផ្នែកនៃសកម្មភាពនេះ អ្នកអាចចាំបាច់ត្រូវតែជជែកជាមួយនឹងពួកគេអំពីការជឿជាក់របស់ពួកគេ ការភ័យខ្លាច ការចាប់អារម្មណ៍ និងបញ្ហាណាមួយដែលកើតឡើង ស្របពេលដែលអ្នកកំពុងតែរៀបចំផែនការការព្យាបាលរបស់គេ។ មានតែធ្វើបែបនោះទេទើបអាចកំណត់គោលដៅពិតប្រាកដ អាចមានប្រសិទ្ធិភាព និងមាននិរន្តរភាព។ ការប្រាស្រ័យទាក់ទងពីរផ្លូវផ្តល់នូវលទ្ធផលល្អប្រសើរ និងសុខុមាលភាពកាន់តែប្រសើរឡើងសម្រាប់អ្នករស់នៅជាមួយនឹងជំងឺទឹកនោមផ្អែម។ ជាការល្អបំផុតក្នុងការប្រើឃ្លាដូចជា «គ្រប់គ្រង» និង «សុវត្ថិភាព/មិនមានសុវត្ថិភាព» ដើម្បីផ្តោតលើការខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ និងបង្កើតបរិបទដែលគ្មានការវិនិច្ឆ័យ។ ការប្រើគុណនាមដូចជា «អន់» «ការគ្រប់គ្រង» និង «ការប្រកាន់ខ្ជាប់» អាចជាការវិនិច្ឆ័យ និងបំបាក់ទឹកចិត្ត។ ការនិយាយប្រាប់អ្នករស់នៅជាមួយជំងឺទឹកនោមផ្អែមថា «ការគ្រប់គ្រងជំងឺទឹកនោមផ្អែមរបស់អ្នកអន់ អ្នកមិនប្រកាន់ខ្ជាប់» ប្រហែលជាមិនមែនជាការលើកទឹកចិត្តទេ ផ្ទុយទៅវិញ ចូរប្រាប់ «វាអាចគ្មានសុវត្ថិភាពសម្រាប់សុខភាពរយៈពេលវែងរបស់អ្នក ប្រសិនបើជាតិស្ករក្នុងឈាមរបស់អ្នកមិនត្រូវបានគ្រប់គ្រងឲ្យបានល្អទេនោះ»។

2. ស្វែងយល់ពីភាពមាក់ងាយលើអ្នកជំងឺទឹកនោមផ្អែម

នៅពេលដែលនរណាម្នាក់ត្រូវបានវាយតម្លៃ រើសអើង ឬត្រូវបានព្យាបាលដោយគ្មានការយកចិត្តទុកដាក់ ដោយសារតែពួកគេមានជំងឺទឹកនោមផ្អែម នេះត្រូវបានគេហៅថា ការមាក់ងាយលើអ្នកជំងឺទឹកនោមផ្អែម។ ក្នុងករណីខ្លះ នេះបណ្តាលមកពីព័ត៌មានមិនពិតអំពីជំងឺទឹកនោមផ្អែម ដូច្នេះការអប់រំអ្នកផ្សេង អាចជួយបាន។នៅពេលដែលនរណាម្នាក់រស់នៅជាមួយនឹងជំងឺទឹកនោមផ្អែមប្រភេទ 1 ប្រព័ន្ធភាពស៊ាំរបស់រាងកាយ នឹងវាយប្រហារកោសិកាលំពែងដែលបង្កើតអាំងស៊ុយលីន ដែលមានន័យថា លំពែងមិនបង្កើតអាំងស៊ុយលីន បានទេ។ ចំពោះអ្នកដែលរស់នៅជាមួយនឹងជំងឺទឹកនោមផ្អែមប្រភេទទី 2 លំពែងឈប់ផលិតអាំងស៊ុយលីនច្រើនដូចពីមុន ហើយរាងកាយនឹងធន់នឹងអាំងស៊ុយលីន។ ជំងឺទឹកនោមផ្អែមពេលមានផ្ទៃពោះ គឺជាប្រភេទមួយផ្សេងទៀត។ វាកើតឡើងនៅពេលដែលរាងកាយរបស់អ្នកផលិតអាំងស៊ុយលីនមិនគ្រប់គ្រាន់ ខណៈពេលដែលកំពុងមានផ្ទៃពោះ។ ក៏មានជំងឺទឹកនោមផ្អែមប្រភេទ Maturity-Onset of the Young (MODY) ដែលជាប្រភេទជំងឺទឹកនោមផ្អែមដ៏កម្រ ពោលគឺមិនដូចជំងឺទឹកនោមផ្អែមប្រភេទ 1 ឬប្រភេទទី 2 ឡើយ។ ប្រភេទនេះ មានទំនោរកើតឡើងច្រើនជាលក្ខណៈគ្រួសារ។ និងជំងឺទឹកនោមផ្អែមប្រភេទ Latent Autoimmune Diabetes of Adults (LADA) ដោយនេះគឺជាប្រភេទជំងឺអូតូអ៊ុយមីនដែលចាប់ផ្តើមក្នុងពពេញវ័យ ហើយមិនត្រូវការអាំងស៊ុយលីនយ៉ាងហោចណាស់ 6 ខែ បន្ទាប់ពីការធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យឃើញ។ យ៉ាងណាមិញ មនុស្សជាច្រើននៅតែមានជំនឿខុសឆ្គងជាច្រើន។ ជាឧទាហរណ៍ ពួកគេច្រើនតែលាយឡំជំងឺទឹកនោមផ្អែមប្រភេទផ្សេងៗគ្នា ឬគិតថាបុគ្គលនោះគួរតែត្រូវស្តីបន្ទោស។

ការមាក់ងាយអ្នកជំងឺទឹកនោមផ្អែម អាចធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់អារម្មណ៍ដល់អ្នករស់នៅជាមួយនឹងជំងឺទឹកនោមផ្អែម និងរារាំងពួកគេមិនឱ្យនិយាយអំពីស្ថានភាពរបស់ពួកគេ។ វាក៏អាចជំរុញឲ្យពួកគេលាក់បាំងអំពីជំងឺទឹកនោមផ្អែមរបស់ពួកគេ ផងដែរ និងនាំឲ្យពួកគេចូលរួមតិចតួចប៉ុណ្ណោះក្នុងការថែទាំជំងឺទឹកនោមផ្អែមរបស់ពួកគេ។ វិធីដែលយើងនិយាយអំពីជំងឺទឹកនោមផ្អែម ក៏មានផលប៉ះពាល់យ៉ាងធំទៅលើអារម្មណ៍របស់អ្នកជំងឺ និងការគិតអំពីស្ថានភាពរបស់ពួកគេផងដែរ។ ក្នុងនាមជាអ្នកដែលធ្វើការក្នុងផ្នែកថែទាំសុខភាព និង/ឬជាអ្នកថែទាំ ការបង្កើតបរិយាកាសដែលលើកទឹកចិត្តឱ្យមានការយល់ដឹង ភាពវិជ្ជមាន និងការគ្រប់គ្រងប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព អាចនាំឱ្យមានការចូលរួម និងលទ្ធផលកាន់តែប្រសើរក្នុងចំណោមអ្នករស់នៅជាមួយនឹងជំងឺទឹកនោមផ្អែម។ អ្នករស់នៅជាមួយនឹងជំងឺទឹកនោមផ្អែម មានអារម្មណ៍ប្រសើរជាងមុនអំពីសុខភាពផ្លូវចិត្ត និងសុខុមាលភាពរបស់ពួកគេ នៅពេលអ្នកគោរពការគិត អារម្មណ៍ និងបញ្ហាប្រឈមរបស់ពួកគេ។

3. អប់រំខ្លួនអ្នក និងជៀសវាងការយល់ឃើញទូទៅ

វាមានសារៈសំខាន់ណាស់ក្នុងការសិក្សាអំពីជំងឺទឹកនោមផ្អែម ដើម្បីឱ្យអ្នកអាចយល់បានកាន់តែច្បាស់ និងមានប្រសិទ្ធភាពក្នុងការជួយដល់អ្នកដែលមានជំងឺនេះ។ វិធីមួយគឺដោយការស្វែងរកនូវអ្វីដែលអ្នករស់នៅជាមួយនឹងជំងឺទឹកនោមផ្អែម ឆ្លងកាត់ជារៀងរាល់ថ្ងៃ រួមទាំងថ្នាំ និងឧបករណ៍ដែលពួកគេត្រូវការ និងបញ្ហាដែលពួកគេអាចប្រឈមមុខ។ ជាច្រើនលើកច្រើនសារ មនុស្សជាច្រើនយល់ខុសអំពីជំងឺទឹកនោមផ្អែម ហើយគិតថាជំងឺទឹកនោមផ្អែមទាំងអស់គឺដូចគ្នា។ អ្នកដែលរស់នៅជាមួយជំងឺទឹកនោមផ្អែម នឹងមានបទពិសោធន៍ផ្សេងៗគ្នា ដូច្នេះវាពិតជាសំខាន់ក្នុងការនិយាយមិនទូទៅ និងច្រានចោលបទពិសោធន៍ទាំងនោះ។

ជំនួសឱ្យការនិយាយថា «អ្នកជំងឺទឹកនោមផ្អែមមិនអាចញ៉ាំជាតិស្ករបានទេ» អ្នកអាចនិយាយថា «អ្នករស់នៅជាមួយនឹងជំងឺទឹកនោមផ្អែម ត្រូវគ្រប់គ្រងការទទួលទានកាបូអុីដ្រាតរបស់ពួកគេ ប៉ុន្តែពួកគេនៅតែអាចរីករាយនឹងការព្យាបាលក្នុងកម្រិតមធ្យម»។ ដោយជៀសវាងការធ្វើឱ្យមានការយល់ឃើញជាទូទៅ និងការយកចិត្តទុកដាក់លើកត្តាមនុស្ស អ្នករស់នៅជាមួយនឹងជំងឺទឹកនោមផ្អែម អាចមានអារម្មណ៍ថា គេយល់ពីខ្លួនកាន់តែច្បាស់ គេផ្តល់អំណាចឲ្យ និងឱ្យតម្លៃកាន់តែច្រើន។

4. ការប្រើប្រាស់ភាសាដោយយកមនុស្សជាអាទិភាព ជាមួយនឹងសំណួរបើក

ការភាដោយយកមនុស្សជាអាទិភាព ផ្តោតលើមនុស្សម្នាក់ ជាងការផ្តោតលើលក្ខខណ្ឌរបស់ពួកគេ។ ត្រូវប្រុងប្រយ័ត្ននៅពេលអ្នកនិយាយថា «ជំងឺទឹកនោមផ្អែម»។ បើអ្នកចង់មានការគោរពកាន់តែច្រើន វាជាការប្រើក្នុងការនិយាយថា «មនុស្សម្នាក់រស់នៅជាមួយជំងឺទឹកនោមផ្អែម»។ អ្នកខ្លះទៀតប្រហែលជាមិនខ្វល់ទេ ប៉ុន្តែអ្នកខ្លះប្រហែលជាមានអារម្មណ៍ខុសគ្នា។ វិធីសាស្រ្តនេះលើកកម្ពស់គំនិតឲ្យមានការយល់ថា ជំងឺរបស់មនុស្សម្នាក់មិនកំណត់លើតម្លៃរបស់ពួកគេឡើយ។ ការធ្វើបែបនេះអាចជួយកាត់បន្ថយការមាក់ងាយលើអ្នកជំងឺទឹកនោមផ្អែម។

មធ្យោបាយដ៏ល្អក្នុងការទំនាក់ទំនងជាមួយអ្នកដែលមានជំងឺទឹកនោមផ្អែម គឺត្រូវសួរពួកគេនូវសំណួរបើកចំហអំពីអារម្មណ៍ដែលពួកគេកំពុងមាន។ សាកល្បងសួរថា «តើអ្នកសុខសប្បាយជាទេថ្ងៃនេះ? អរគុណសម្រាប់ការបង្ហាញខ្លួន។ តើបានផលអ្វីខ្លះសម្រាប់អ្នកនាពេលថ្មីៗនេះ?» ជំនួសឱ្យ «តើអ្នកបានអនុវត្តតាមផែនការថ្នាំ និងគ្រប់គ្រងជំងឺទឹកនោមផ្អែមរបស់អ្នកជាមួយនឹងរបបអាហារ និងការធ្វើលំហាត់ប្រាណដែរឬទេ?» វិធីសាស្រ្តនេះលើកកម្ពស់ដល់ការប្រាស្រ័យទាក់ទងដោយបើកចំហក្នុងសំឡេងលើកទឹកចិត្ត និងមានថាមពល។

5. ទទួលស្គាល់កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែង និងកាត់បន្ថយដំបូន្មានដែលមិនបានទាមទារ

ការថែរក្សាជំងឺទឹកនោមផ្អែមត្រូវការការខិតខំប្រឹងប្រែង និងការយកចិត្តទុកដាក់ជាប្រចាំ។ អ្នកដែលគ្មានជំងឺទឹកនោមផ្អែមអាចបង្ហាញការគាំទ្រដោយទទួលស្គាល់ការតស៊ូ និងការខិតខំប្រឹងប្រែងប្រចាំថ្ងៃដែលមិត្តភក្តិ ឬក្រុមគ្រួសាររបស់ពួកគេដែលមានជំងឺទឹកនោមផ្អែមឆ្លងកាត់។ អ្នកពិតជាអាចជួយពួកគេឱ្យមានអារម្មណ៍ធូរស្រាលដោយប្រាប់ពួកគេនូវរឿងមួយចំនួនដូចជា «ខ្ញុំសូមកោតសរសើរចំពោះការខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់អ្នកក្នុងការដោះស្រាយជំងឺទឹកនោមផ្អែមរបស់អ្នក» ឬ «ខ្ញុំដឹងថាវាមិនងាយស្រួលទេ ប៉ុន្តែអ្នកកំពុងធ្វើការងារដ៏អស្ចារ្យ»។

បដិសេធមិនផ្តល់ការណែនាំសម្រាប់អ្នករស់នៅជាមួយនឹងអ្នកជំងឺទឹកនោមផ្អែម នៅពេលដែលពួកគេមិនបានស្នើសុំការណែនាំ។ មនុស្សជាច្រើនដែលមិនរស់នៅជាមួយជំងឺទឹកនោមផ្អែមអាចគោលបំណងល្អ ប៉ុន្តែសម្តីរបស់ពួកគេអាចផ្តល់ការឈឺចាប់ និងមិនអាចទទួលយកបាន។ ផ្ទុយទៅវិញ សូមផ្តល់ការគាំទ្រ និងការលើកទឹកចិត្តរបស់អ្នក។ ប្រសិនបើពួកគេសុំជំនួយ ត្រូវប្រាកដថាអ្នកផ្តល់ដំបូន្មានត្រឹមត្រូវដល់ពួកគេ ហើយរំឭកពួកគេថា អ្នកមិនមែនជាអ្នកជំនាញផ្នែកវេជ្ជសាស្រ្តទេ។

មធ្យោបាយមួយដើម្បីជួយចំពោះករណីនេះ គឺការផ្តល់ការគាំទ្រលើគំនិតផ្តួចផ្តើម គោលនយោបាយ និងច្បាប់ដែលធានាថាអ្នកដែលមានជំងឺទឹកនោមផ្អែមត្រូវបានព្យាបាលដោយយុត្តិធម៌។ ឧទាហរណ៍ អ្នកអាចចូលទៅកាន់គេហទំព័រ www.enddiabetesstigma.org។

6. ភាសាដែលផ្អែកលើការរួមបញ្ចូល និងឥទ្ធិពល ធ្វើឱ្យមានភាពខុសគ្នាខ្លាំង

មនុស្សដែលមើលថែ និងគាំទ្រមនុស្សជាទីស្រឡាញ់ប្រហែលជាអាចកាត់បន្ថយការមាក់ងាយលើអ្នកជំងឺទឹកនោមផ្អែម និងបង្កើតទំនាក់ទំនងដ៏មានន័យជាមួយអ្នកដែលមានជំងឺទឹកនោមផ្អែមដោយប្រើភាសាដែលផ្អែកលើឥទ្ធិពល ការរួមបញ្ចូល និងការគាំទ្រ។ អ្នករស់នៅជាមួយនឹងអ្នកជំងឺទឹកនោមផ្អែម មិនមែនមានន័យថា ត្រូវរងនូវការវាយតម្លៃ ស្តីបន្ទោស ឬខ្មាស់អៀនចំពោះការមានជំងឺទឹកនោមផ្អែមទេ។ វាមិនមែនជាកំហុសរបស់ពួកគេទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ យើងអាចធ្វើឲ្យសង្គមកាន់តែទទួលយក និងយល់បានតាមរយៈការស្វែងយល់អំពីស្ថានភាពជំងឺទឹកនោមផ្អែម។ មិនបង្កើតការសន្មត់ និយាយដោយយកមនុស្សជាធំ និងទទួលស្គាល់ការខិតខំប្រឹងប្រែង និងវឌ្ឍនភាពរបស់អ្នករស់នៅជាមួយនឹងជំងឺទឹកនោមផ្អែម។ ការផ្លាស់ប្តូរលើការប្រើភាសា អាចធ្វើឱ្យមានភាពខុសប្លែកគ្នាយ៉ាងខ្លាំងនៅក្នុងជីវិតរបស់អ្នករស់នៅជាមួយនឹងជំងឺទឹកនោមផ្អែម និងជួយធ្វើឱ្យសហគមន៍កាន់តែទទួលយក និងយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះមនុស្សគ្រប់គ្នា។